Boşama

BOŞAMA

ALPEREN GÜRBÜZER

Zaruret bulunmadıkça boşama yoluna gidilmemesi gerekir. Talakın hükmü kocanın hanımına seni boşadım, seni terk ettim, ya da hâkimin; ‘Sizleri ayırdım’ demesi icap eder. Malum dilsizin de işaretiyle talak gerçekleşir. Talakta niyete itibar edilmez, ifade gereklidir. Kinayeli ifadelerde üç hal düşünülür;
—Rıza hali,
—Öfke hali,
—Talakı görüşme hali.
Bir kimse bir veya iki talakla boşadığı hanımını iddeti içinde veya iddeti sona erdikten sonra rızasıyla tekrar nikâhlayabilir. Ama üç talakla boşadığı hanımını nikâhlayamaz. Hür kadın için üç talak, cariye için iki talak ile oluşan haramlık, şer’i helallikle giderilebilir. Şöyle ki, başka kocayla evlenip boşandıktan sonra ilk kocasıyla evlenmek şartıyla bu mümkün olur.
Ric’i talak dönüşü olan talak demektir. Mesela ‘Birden üçe boş ol’ ifadesiyle iki ric’i talak gerçekleşir.
Ayrıca talakın gerçekleşebilmesi için;
—Erkeğin akıl sahibi olması,
—Kadının sahih nikâhla evli olması,
—Talakın bir ifadeyle beraber olması gerekir. Aynı zamanda talakın inşallah sözünden uzak olması şarttır.
Talak bölünme kabul etmez. Talakın bir parçasını söylemek tamamını söylemek gibidir. Dolayısıyla ’Seni yarım talakla boşadım’ ifadesi tam talaktır.
Hata sonucu söylenen bir boşama ifadesiyle de talak hâsıl olur. Şöyle ki; ‘Sen insansın’ diyecek yerde ‘Sen taliksin (boşsun)’ dese talak gerçekleşir. Ki; talak şaka götürmez. Fakat zorlama sonucu veya sarhoşluk hali ya da ilaç içmeden dolayı baygınlık durumlarında söylenen boşama ifadeleri boşamak için yeterli değildir. Hakeza kendi iradesiyle sarhoş olan kimsenin boşaması meseleye açıklaması gerektirir.
Bir kişi hür olan karısını bir talakla boşadığı zaman iddeti içinde tekrar iki talak ekleyip boşaması icap eder. Fakat üç talak öyle değildir. Zaten üçten fazla yapılan talakla sadece üç talak gerçekleşip, arda kalan boşamalar gereksizdir. Mesela; ‘Seni üç’ten dokuza boşadım’ veya ‘Sen benden yüz talakla boş ol ‘ dese bunlarla yalnız üç talak gerçekleşir.
Yine bir kişi üç talakı değişik şekillerde kullanabilir. Önce iki talak, sonra iddet esnasında bir talak veya önce bir talak, sonra iddet esnasında iki talak daha ilave edebilir, ya da önce bir talak hakkını kullanıp nikâh tazelemenin ardından iki talak daha ekleyerek te boşama gerçekleşir. Hatta bunlardan öte birbiri ardına üç sözle de talak oluşur. Bir kişi karısına; ‘Sen üç talak boşsun’ demek üç talaka misal teşkil eder. Bazı âlimlere göre de bir yerde ayrı ayrı olarak üç talakla yalnız bir talak meydana gelir.
Şurası muhakkak; ‘Talak iki defadır’ ayetinden murad ric’i talaktır. Tabiî ki bu ayetle üç talakın birden yapılamayacağını göstermez. Bu ayette kastedilen ric’i talak olup kadını yuvasında tutma fırsatı veya güzellikle salıvermeyi hatırlatmaktır. Rivayete göre sahabeden Rükane karısını üç talakla boşamış, ama sonra pişmanlık duymuştu. Allah Rasulü; ‘Üzülme, o sadece bir talaktır’ buyurarak ric’i talaka işaret etmiştir. Sağlam rivayetlere dayanarak yaşanan hadise üç talak değil bir bain talaktır. Ki; bir bain talakla üç talaka niyet etmediği yeminle pekiştirilerek ancak Rükane karısına dönebilmiştir.
Hz. Hasan (r.anh.) hilafete seçildiğinde karısı Ayşe tebrik etmiş, Hz. Hasan sinirlenerek:
—Demek sen Hz. Ali’nin öldürülmüş olmasından dolayı seviniyorsun, Sen üç talakla boşsun’ diyerek üç talak gerçekleşmiştir böylece.
Daha sonradan Hz. Hasan (r.anh) bu durumu açıklarken;
—Eğer ben; ‘Kişi karısını hayız haindeyken üç kez boşarsa veya belirsiz olarak üç kez boşarsa başka bir erkekle evleninceye kadar kendisine helal olmaz’ hadis-i şerifini işitmemiş olsaydım ona dönerdim buyurmuştur. Bu hadis-i şerif bizlere üç talakla ayrı ayrı veya toptan boşanan bir kadının hulle yapılmadıkça kocasına helal olmayacağını göstermektedir.
Nikâh hakkına sahip olan bir kişi boşanmayı ayrı ayrı kaldırabileceği gibi, toptanda kaldırılabilir. Yinede üç talakı birden yapmak ihtiyata aykırı olup, sünnete ters ve hoş olmayan bir davranış olarak kabul edilir. Ama yinede boşamış olur.
Talak aslında zaruret yoksa hoş görülmez. Rasulullah (s.a.v); “Allah için helallerin en kızılanı talaktır” buyurmuştur. Yine Rasulü Ekrem (s.a.v); “Bir zarurete dayalı olmaksızın kocasından boşanmasını isteyen her kadına cennet kokusu haramdır” diye buyurmuşlardır. Nitekim erkek eşine mihr vermenin yanı sıra nafaka vermek ve meskenini sağlamak mecburiyetindedir. Bunca sorumluluğu üstlenen erkeğin tek başına elbette ki bu durumda boşama hakkı doğar.
Ric’i talak olması için altı şartın olması gerekir;
—Cinsel birleşmeden sonra yapılmış olması lazım.
—Talak sayısı üç sayısını bulmamalıdır.
—Kesin ayrılığı gerektirmeyen bir sözle yapılmalıdır.
— Kesin ayrılığı gösteren bir sıfatla nitelenmemeli.
— Talak büyük ve küçük bir şeye benzetilmemiş olmalı vs.
Bain talak; dönüşü olmayan boşama şeklidir. Bir erkek karısına; ‘Seni şu dağ gibi talakla boşadım’ dediğinde bain talak gerçekleşir. Bir kişi ric’i olarak boşadığı eşini iddet esnasında belli sözlerle rücu (geri dönebilme) edebileceği gibi, cinsel birleşme veya şehvetle dokunma, ya da öpme gibi fiillerle de rücu edebilir.
Erkek ric’i talakla boşamış olduğu eşine iddeti esnasında; ‘Seni nikâh ettim’ dediğinde rüc’u (geri dönüş) gerçekleşir. Bir erkek; ‘Sen benden boş ol, benden boş ol ‘ demekle iki ric’i talak gerçekleşir. Yine bir erkek; ‘Sen iddet bekle, sen iddet bekle’ dese iki ric’i talak gerçekleşir.
Zorlanarak, şaka vari ve hata yoluyla yapılan rücular da geçerlidir. Ancak delinin rücusu sözlü değil, fiilen geçerlidir. Birinci veya ikinci ric’i talaktan sonra rücu edilmezse iddetin sona ermesiyle küçük ayrılık meydana geleceği gibi üçüncü ric’i talaklada ayrılık (bain) gerçekleşir. Böylece rücu imkânı ortadan kalkmış olur.
Ric’i talakla boşanıp iddet bekleyen kadın iddetinin sona ermesine kadar kocasının evinde kalmaya mecburdur. Ancak erkek ona dönmeyecekse aralarında bir perde bulundurur.
Rücu etmeyeceği bir kadınla kocasının aynı evde yalnız kalmaları tenzihen mekruhtur (helale yakın mekruh). Bir kadın kocasının rücu edeceğini ümit ediyorsa süslenmesi caizdir. Aksi takdirde caiz olmaz. Hatta bain talakla boşanan bir kadın veya kocasının ölümünden sonra iddet bekleyen kadının süslenmesi caiz değildir.
Şarta bağlanan veya geleceğe izafe edilen rücu sahih değildir. Mesela bir erkek; ‘Eğer şöyle yaparsan rücu ettim’ dese rücu gerçekleşir.
Bir kişi kendisiyle cinsel ilişki kurulmamış karısına; ‘Seni boşadım, boşadım, boşadım’ dese bir talak gerçekleşir. Çünkü birinci talakla ayrılık meydana gelmiş olup ikinci ve üçüncüsüne imkân kalmaz.
Bir kişi kendisiyle ilişki kurduğu hür hanımına; ‘Seni üç talakla boşadım’ veya ‘Seni boşadım, boşadım, boşadım’ dese üç talak gerçekleşir.
Bir kişi; ‘Deve iğne deliğinden geçerse boş olsun’ dese talak gerçekleşmez, çünkü böyle bir şey imkânsızdır.
Talak, gerçekleşecek olan nikâh mülkiyetine bağlanabilir. Bir kişi yabancı kadına; ‘Seninle evlenirsem benden boş ol’ dese sonra o kadınla evlense boşama derhal vuku bulur. Bir kişi karısına; ‘Falan kişi evimize gelirse benden boş ol ‘ dese o kişi gelmedikçe boşama gerçekleşmez. Bir kişi; ‘Eğer adet görürsen benden boş ol’ dese o an boşama gerçekleşir.
Bir kişi karısına; ‘Eğer namaz kılarsan boş ol’ dese yine boşama gerçekleşir. Çünkü namazın kılınması yerine getirilmesi dini bir vecibedir.
Bir kişi karısına; ‘Sen bir yıl sonra benden boş ol’ ya da ölümümden birgün önce ‘Sen boş ol’ dese boşama gerçekleşir.
İmkânsızlığa dayalı veya geleceğe ait sözlerle boşanma gerçekleşmez. Mesela bir kişi karısına; ‘İki zıddı birleştirebilirsen boş ol’ dese talak oluşmaz. Hakeza; ‘Şu hayvan seninle konuşursa’ veya ‘Ramazan orucunun farzlığı kaldırılırsa benden boş ol’ gibi ifadelerde öyledir.
Bir kişi karısına; ‘Kardeşinin evine gidersen’ ya da ‘Amcanın evine gidersen boş ol’ türünden sözlerle yemin edip karısı giderse boş olur. Hakeza yine karısına; ‘İznim olmadıkça dışarı çıkarsan benden boş ol’ dese kadın izinsiz dışarı çıkarsa boş olur.
Şart olsun demekte talak anlamındadır. Mesela ‘Falan işi yaparsan şart olsun’ dese karısını boşamayı o işi yapmaya bağlamış olur.
Velhasıl; boşama istenmeyen bir hüküm olsa da belirli kaide ve kuralları olan bir Şer’i hükümdür. Ömer Nasuhu Bilmen’in Hukuki İslamiyye Kamusu eserinden özetle kendi üslubumca ancak böyle aktarabildim. Sürçü lisan olduysa affola. Yinede siz siz olun boşamayı aklınızdan geçirmeyin, yuvayı kurmak zor ama yıkmak çok kolaydır. Vesselam.